دانشگاه آزاد بانی تلفیق فقه و علوم جدید می‌شود؟

دانشگاه آزاد اسلامی، بار سنگینی را در زمینه آموزش عالی از دوش دولت برداشته و با تاثیرگذاری عمیق در توسعه زمینه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و علمی، به مجموعه‌ای بی نظیر تبدیل گردیده است.این مهم، نقش دانشگاه را در حرکت به سوی رشته های تخصصی، بیش از پیش تقویت می‌کند. زیرا سیل تقاضا در جامعه برای تحصیلات تکمیلی رو به ازدیاد است و بدیهی ست که سیستم آموزشی نیز باید پاسخگوی این نیاز جامعه باشد و عدم پاسخ به این نیاز، خروج جوانان از کشور برای ادامه تحصیل را با دو پیآمد منفی در پی دارد: از یک طرف، از دست دادن جوانان به عنوان سرمایه های اجتماعی و از طرف دیگر، خروج ارز از کشور. لذا حرکت به سمت توسعه کیفی از بدیهیات است و به تعبیر ریاست دانشگاه آزاد اسلامی، ارتقای کیفیت است که افزایش تولید علم را موجب می شود.

http://ana.ir/news/48212

 

علاوه بر ارتقاء علوم جدیدی مثل رباتیک که دانشجویان ما در این عرصه به موفقیتهای ارزشمندی دست یافتند، الکتروتکنیک، انرژی هسته‌ای، متالورژی، نانوتکنولوژی و... که در بحث توسعه کیفی به عنوان نیاز جامعه مطرح گردید، پیشنهادی با نگاه به گذشته نه چندان دور تاریخ ایران اسلامی به متولیان امر، مطرح می‌کنم.

وظایف دولتها در گذشته به گستردگی زمان حال نبود و اگر هم اکنون، دولت متولی ده ها وزارت خانه است، بسیاری از آنها در گذشته جزء وظایف دولتها به حساب نمی‌آمد. اما در دوره جدید با دگرگونی در ماهیت حکومت داری و دموکراسی، قوانینی مثل ویزا، گذرنامه، گمرک، بیمه و... وضع گردیده که به حوزه آزادی و اختیار انسان ها نیز وابسته است . وضع قوانین جدید در حوزه های مذکور، بر اساس فقه اسلامی صورت گرفته است و از قدیم هم فقه، متکفل امور فردی و اجتماعی بوده و حقوق و قوانین تولید می‌کند.

از طرف دیگر با گستردگی علوم اقتصادی و ارتباطات، هنر، مدیریت، تکنولوژی، روابط بین الملل و... وضع قوانین اجرایی با توجه به شرایط مکان و زمان، غیر قابل اجتناب است. حضرت امام خمینی(ره) نیز با تاکید بر فقه سنتی، نقش زمان و مکان را در اجتهاد، رکن می‌دانند و اجتهاد مصطلح حوزه ها را برای نیاز های معاصر، غیرکافی دانسته و می‌فرمایند: "مهم، شناخت درست حکومت و جامعه است که بر اساس آن، نظام اسلامی بتواند به نفع مسلمانان برنامه ریزی کند.... و همین جاست که اجتهاد مصطلح در حوزه ها کافی نمی‌باشد"(صحیفه نور ص ٤۷ (

با عنایت به موارد مذکور و همچنین رجعت کشورهایی مثل تونس، مصر، ترکیه و... به دانایی فقهی، ما باید مهارت زیستن با فقه را بالا ببریم. یعنی به تبیین این نکته بپردازیم که فقه در سطح گسترده چگونه با این مفاهیم علمی )تکنولوژی، ارتباطات، هنر، روابط بین الملل و... ) که به عنوان اندیشه های جدید یاد شد روبرو می شود و آنان را در بر می‌گیرد.یعنی توان توضیح مفاهیم نو بر اساس دانش فقهی.

این مهم پتانسیلی به وجود می آورد که به فقیه امکان می‌دهد با کمک اندیشه های جدید و مفاهیم فقهی، مفهوم سازی کند. جا دارد در دانشگاه آزاد با پسوند اسلامی، نسبت به تبیین و آغاز این روند، کار جدی صورت گیرد. اگر در کوتاهترین تعریف از فقه، آن را دستگاه دانایی بنامیم، باید همه استعدادها را با آن بیابیم و به ظهور برسانیم. برای این مفاهیم و اندیشه های نو، حقوق جدید تعریف کنیم که نه تنها در تضاد با فقه نیست، بلکه در تداوم آن است.

برای روشن شدن مطلب، به ذکر مثالی میپردازم . هم اکنون مجلس شورای اسلامی به عنوان قوه قانون گذار، نسبت به تصویب قوانین در همه حوزه ها، اقدام می‌نماید. این قوانین باید به تایید شورای محترم نگهبان برسد.چه بسا که بسیاری از قوانین مصوب در مجلس، مورد تایید این شورا واقع نمی‌گردد. سوال اینجاست که در رابطه با این مفاهیم نو، رد یا قبول مصوبات بر چه اساسی صورت می گیرد؟ آیا تنها با داشتن دانش فقهی صرف، می‌توان در این حوزه های نوین، نظر جامع و دقیق داد؟ در پاسخ باید گفت قطعا خیر! لذا حقوقدانان و کارشناسان نیز به جمع فقهای شورای نگهبان پیوستند تا رد یا تایید یک مصوبه، دقیق‌تر صورت گیرد. حال اگر فقهای محترم، علاوه بر علم اجتهاد، در یکی از شاخه های علوم نوین نیز متخصص باشند، تحلیل های جامعتری ارایه می‌شود و فقیه به جای اینکه مطلب علمی را از یک کارشناس بشنود، خود در آن رابطه تخصص دارد و نظر اجتهادی مبتنی بر تخصص در آن مفهوم نو، صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر، تخصص ها، موضوع را روشن می‌کنند تبدیل به عصای فقه می‌شوند و با توجه به تسلط فقیه بر حکم، خروجی کار، بسیار دقیق‌تر خواهد بود.

آیا در بحث جرم شناسی که جاسوسی اینترنتی، هکرها، سرقت داده ها و اطلاعات از طریق شبکه ها، جنگ سایبری و... رواج دارد نیاز به نگرشی نو و بروز آوری قوانین وجود ندارد؟ از نظر فقهی ما تا چه حد مجاز به پیوند اتمها، مولکولها، شکاف هسته ای و... هستیم؟ تا چه حد مجاز به دخالت در ترکیب ژن ها در گونه های مختلف گیاهی و جانوری هستیم؟ صدها سوال از این دست اکنون وجود دارد که یک مجتهد متخصص در فقه و علوم دیگر به‌راحتی می‌تواند در رابطه با آن موضوع، نظر دهد.

در این میان دانشگاه آزاد اسلامی می‌تواند با هم افزایی و همکاری بیشتر و نظام‌مندتربا حوزه های علمیه در بحث تخصص در اجتهاد گام جدیدی بر دارد که همانا تربیت مجتهدینی آگاه در حوزه های علمیه است که توسط دانشگاه آزاد اسلامی در علوم مختلف، به تفکیک دارای تخصص می‌شوند. این مهم نظمی نو به مصوبات ما خواهد داد.البته ذکر این نکته نیز لازم است که اگر شخصی بخواهد تا مرحله اجتهاد در حوزه تحصیل کند و سپس به اخذ تخصص در یکی از رشته های ذکر شده نیز بپردازد علاوه بر داشتن استعداد و پشتکار، که در جوانان این سرزمین به وفور یافت می‌شود، مدت زمان زیادی را باید صرف تحصیل بگرداند و نیاز به حمایت همه جانبه دارد. از همین رو اگر فقها و حوزویان عزیز، در تعامل با دانشگاه، رشته هایی را طراحی کنند که فرد، ضمن تحصیل در آن رشته، هم به مفاهیم فقهی دست یابد و هم به تخصص در آن رشته برسدگام مهمی برداشته میشود که نیاز به مطالعه و تحقیق بیشتری دارد.

این پیشنهاد، بنا بر برداشت اینجانب، به تاسی از نظر بنیانگزار جمهوری اسلامی که در متن به آن اشاره شد و همچنین نظریه اجتهاد تخصصی آیت الله هاشمی رفسنجانی که از بانیان دانشگاه آزاد اسلامی هستند مطرح گردید که امیدوارم مورد توجه و مطالعه واقع گردد.

* علیرضا  بزرگیان  عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ماهشهر